Yılbaşı ve Türk Kültürü. / Ahmet Cemal CAN

Türklerde zaman algısı, doğrudan doğruya tabiatla ve kozmik düzenle ilişkilidir. Orta Asya’dan itibaren Türk toplulukları, yılı güneşin hareketlerine, mevsimlerin dönüşümüne ve üretim döngüsüne göre anlamlandırmıştır. Bu anlayışın en belirgin tezahürü, 21 Mart’ta kutlanan Nevruz’dur. Nevruz, yalnızca bir takvim başlangıcı değil; toprağın uyanışı, hayatın yeniden başlaması ve toplumun kolektif hafızasında “yeniden doğuş” fikrinin sembolüdür. Ergenekon anlatısı, ateşten geçme ritüelleri ve doğayla barışma teması, Türk kültüründe yeni yılın ruhunu açıkça ortaya koyar.

Buna karşılık 1 Ocak yılbaşı, Türk kültürünün doğal tarihsel gelişimi içinde ortaya çıkmış bir zaman başlangıcı değildir. 1 Ocak, kökeni Roma İmparatorluğu’na dayanan ve daha sonra Gregoryen takvimle küresel ölçekte yaygınlaşan bir tarihsel kabuldür. Osmanlı Devleti’nde uzun süre Hicrî ve Rûmî takvimler kullanılmış, 1 Ocak esaslı takvim ancak 1926 yılında, idarî ve teknik gereklilikler doğrultusunda kabul edilmiştir. Bu nedenle 1 Ocak yılbaşı, Türk toplumunda kültürel bir gelenekten ziyade, modern devlet düzeninin getirdiği resmî bir zamanlama olarak değerlendirilmelidir.

Noel ise bu çerçevenin tamamen dışında yer alır. Noel, Hristiyan inancında Hz. İsa’nın doğumunu anmak amacıyla kutlanan dinî bir bayramdır. Noel ağacı, Noel Baba, kilise ayinleri ve bu döneme özgü ritüeller, Hristiyan teolojisi ve Batı kültürüyle doğrudan bağlantılıdır. Türk kültürü ve İslam medeniyeti içinde Noel’in tarihsel, inançsal ya da sembolik bir karşılığı bulunmamaktadır. Zaman zaman Türklerde “ağaç kültü” veya “hayat ağacı” gibi kavramlar üzerinden Noel ile benzerlik kurulmaya çalışılsa da bu yaklaşım bilimsel değildir. Zira sembollerin benzer olması, kültürlerin aynı olduğu anlamına gelmez; bağlam ve anlam dünyası belirleyicidir.

Türk kültüründe ağaç, hayatı ve sürekliliği temsil eden kozmik bir semboldür; Noel ağacı ise Hristiyan dünyasında farklı bir teolojik anlam taşır. Aynı şekilde, Noel Baba figürünün Türk kültürüyle ilişkilendirilmesi de tarihsel ve kültürel gerçeklikle örtüşmez. Aziz Nikola üzerinden şekillenen bu figür, Hristiyan aziz geleneğinin bir parçasıdır.

Sonuç olarak, Türk kültüründe yılın yenilenmesi fikri köklü ve güçlü bir biçimde vardır; ancak bu yenilenme anlayışı tabiat merkezlidir ve Nevruz ile somutlaşır. 1 Ocak yılbaşı, modern dünyanın ortak takvim düzeninin bir sonucudur; Noel ise Türk kültürüne ait olmayan, tamamen başka bir inanç ve medeniyet havzasına özgü bir bayramdır. Takvimler değişebilir, idarî sistemler dönüşebilir; fakat kültürel hafıza ve medeniyet kodları kendi iç tutarlılığını korur. Türk kültürünü doğru anlamak için bu ayrımları net biçimde yapmak zorunludur.